The Shadow out of Time

Data powsta­nia: 10 listopada 1934 – 22 lutego 1935

Data i miej­sce pierw­szej publi­ka­cji: czerwiec 1936, „Astounding Stories”, wol. 17, nr 4

Ame­ry­kań­skie oraz angiel­skie wyda­nia książkowe:

Pol­skie wydania:

Jako Cień spoza czasu:

Uwagi:

Nathaniel Wingate Peaslee, profesor na Uniwersytecie Miskatonic, ulega zasłabnięciu podczas zajęć, a w końcu doznaje załamania nerwowego. Na ponad pięć lat ogarnia go poważna amnezja, porusza się z trudnością i wygląda na to, jakby najprostszych rzeczy musiał uczyć się od podstaw. Po tych pięciu latach odzyskuje wspomnienia zupełnie nagle. Odtąd zaczyna miewać niezwykłe sny, w których jego umysł zamieszkuje w ciele przedstawiciela dziwnej rasy. Wkrótce zachodzą okoliczności, które pozwolą mu przypuszczać, że wszystkie jego senne wizje miały podłoże w rzeczywistości.

Lovecraft długo tworzył Cienia spoza czasu. Napisał i wyrzucił dwie wersje (pierwsza, co ciekawe, miała ledwie 16 stron). Niemniej trud się opłacił, gdyż powstała wyborna ilustracja kosmicyzmu autora. Po raz kolejny doniosłość ludzkości została umniejszona – tym razem wobec potęgi umysłów Wielkiej Rasy. Chociaż autor nie uniknął paradoksów typowych dla opowieści o podróżach w czasie, to i tak stworzył wspaniały utwór science fiction. W szczególny sposób dają tu o sobie znać poglądy polityczne Lovecrafta. Społeczeństwo Wielkiej Rasy jest wizją idealnej cywilizacji widzianej oczami pisarza w 1935 roku.

Inspiracjami literackimi Cienia spoza czasu były The Shadowy Thing H. B. Drake’a oraz powieść Łazarz (1925) Henriego Bérauda (wyd. pol. „Rój”, Warszawa 1932). W opowiadaniu znajdziemy sporo elementów autobiograficznych (np. amnezja Peasleego trwa od 1908 do 1913  roku – w tym samym okresie Lovecraft prowadził żywot „ekscentrycznego samotnika”). Ważny wpływ na ukształtowanie utworu miał Berkeley Square z 1933 roku, film o przenoszeniu się w przeszłość.

[W TYM AKAPICIE POJAWIA SIĘ OPIS FABUŁY] Pomysł na fabułę narodził się już w 1930 roku, podczas dyskusji Lovecrafta z Clarkiem Ashtonem Smithem na temat historii o podróżach w czasie. HPL miał zamiar udoskonalić ten typ opowieści fantastycznej. Do marca 1932 roku udało mu się z grubsza wymyślić fabułę:

Po głowie krąży mi pomysł bardzo prostej natury, związany z czasem, nie wiem jednak, kiedy zbiorę się w sobie, by go wykorzystać. Chodzi w nim o to, że pewna rasa w pierwotnym Lomarze, być może przed założeniem Olathoë i w szczytowym okresie rozwoju hiperborejskiego Commoriomu, uzyskała wiedzę o wszelkich sztukach i nauce poprzez przesyłanie strumieni myśli w przyszłość i czerpanie wiedzy z umysłów ludzi z przyszłych epok… zupełnie jak łowienie wędką w czasie. Niekiedy jej przedstawiciele natrafiają na naprawdę uczonego człowieka i zabierają wszystkie jego myśli. Zazwyczaj przetrzymują swe ofiary w pewnego rodzaju transie przez niedługi okres, lecz raz na jakiś czas, gdy wyjątkowo potrzebują stałego źródła informacji, jeden z nich poświęca się dla dobra rasy i zamienia ciałami z pierwszą zadowalającą ofiarą, którą napotka. Umysł ofiary przenosi się 100 tysięcy lat wstecz — do ciała hipnotyzera, by żyć w Lomarze przez resztę życia, zaś hipnotyzer z dawno minionych eonów zagnieżdża się i ożywia współczesną powłokę swych ofiar (list do Clarka Ashtona Smitha, 2 marca 1932, cyt. za: H.P. Lovecraft. Biografia, s. 945-946).

Po ukończeniu utworu Lovecraft przesłał notatnik z Cieniem spoza czasu do Augusta Derletha. Ten przez miesiące nie tknął utworu, co nie wierzącemu we własne umiejętności autorowi nie wyszło na zdrowie. Tekst krążył jeszcze wśród paru osób, aż wreszcie Donald Wandrei wysłał przepisaną na maszynie przez R.H. Barlowa wersję Cienia spoza czasu do „Astounding Stories”. Orlin Tremaine, redaktor pisma, kupił je za 280 dolarów. Niestety, czytelnicy nie przyjęli przychylnie utworu.

„Astounding Stories” z pierwodrukiem opowiadania

Przetrwały notatki z prac nad opowiadaniem. Można je znaleźć w tomie V Collected Essays, a także jako skany na stronie archiwum Uniwersytetu Browna. Pomysł podobny do tego, z którego wykluł się Cień spoza czasu, Lovecraft wykorzystał przy Wyzwaniu z innego świata.

W 1994 roku na Hawajach odkryto nieco sfatygowany, lecz oryginalny rękopis opowiadania. Do tej pory wszelkie publikacje opierano na wersji z „Astounding Stories”. Okazało się, że w magazynie pozmieniano akapity i niektóre słowa, brakowało też dwóch zdań. Pierwotna, poprawna wersja ukazała się po raz pierwszy w książce The Sha­dow out of Time wydawnictwa Necronomicon Press i na niej opierają się współczesne, poprawne wydania (np. w The Dre­ams in the Witch House and Other Weird Sto­ries). W Polsce pierwszy przekład właściwej wersji znajduje się w zbiorze Zgroza w Dunwich i inne przerażające opowieści.

Rękopis całego opowiadania w notatniku

Pojedyncza strona rękopisu – prawdopodobnie innej wersji opowiadania

Patrz również: